iTravel US, Ένα travelogue για το iPad: Συνέντευξη με τον Αλέξη Σταμάτη [News & Views]

Το πρώτο Ελληνικό travelogue για το iPad έχει την υπογραφή του Αλέξη Σταμάτη και αφορά ένα ταξίδι του στην Αμερική πριν λίγα χρόνια. Με την ευκαιρία της έκδοσης αυτής μίλησα με τον Αλέξη Σταμάτη για το iTravel US και για τον συγγραφέα σαν χρήστη της τεχνολογίας.

Βασίλης Δρόλιας (Β.Δ.). Τι ακριβώς είναι το i Travel US και πως είχες την ιδέα να το δημιουργήσεις;

– Αλέξης Σταμάτης (Α.Σ.). Αφορμή στάθηκε η ιστορία ενός ταξιδιού μου στις Ηνωμένες Πολιτείες, το οποίο έγινε τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο του 2008 με αφορμή τη βράβευση του βιβλίου μου «Αμερικάνικη Φούγκα» με το International Literature Award του National Endowment for the Arts. Στα πλαίσια μιας περιοδείας παρουσίας του βιβλίου, διέσχισα σχεδόν ολόκληρη τη χώρα σε σαράντα μέρες. Ήταν μια μοναδική εμπειρία.
Οι αναμνήσεις αυτές θα μπορούσαν να καταγραφούν σε πολλές μορφές . Στην συγκεκριμένη περίπτωση προέκυψε μια δυναμική περιπλάνηση γεμάτη «πτήσεις», ξαφνικές αλλαγές, «λήψεις»και «προσλήψεις| χωρών, παρατηρήσεις λεπτομερειών, άρωμα τόπων, μια εμπειρία γεμάτη ήχους, θραύσματα, πληροφορίες, εικόνες, σποτ, αναμνήσεις. Μια πολυ-εμπειρία της οποίας ο φυσικός χώρος δεν θα ήταν ένα παραδοσιακό «περισταλμένο» Γουτεμβέργειο τεχνούργημα όπως το βιβλίο, αλλά μια ανοιχτή ψηφιακή εφαρμογή.

Β.Δ. Θεωρείς πως η ουσία του iTravel US είναι πως είναι κατά βάθος ένα travelogue; Θα μπορούσε να υπάρχει κάποια αντίστοιχη εφαρμογή σε άλλο είδος βιβλίου που να μην ήταν αυστηρά ταξιδιωτικό;

– Α.Σ. Η ουσία του συγκεκριμένου εγχειρήματος ναι, είναι ένα travelogue. Δηλαδή η καταγραφή των εμπειριών ενός συγγραφέα κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού.
Μια παρένθεση για το πώς αντιμετωπίζω το ταξίδι. Για μένα το ταξίδι υπήρξε ανέκαθεν μια αμφίδρομη διαδικασία. Από τη μια υπήρχε η χαρά της εξερεύνησης κι από την άλλη η μαγεία της διαρκούς επιστροφής. Μια αφορμή να «μαζέψω» νέες εικόνες που θα τις μεταφέρω οίκαδε για να τις επεξεργαστώ και μέσα από αυτές να βρω, εδώ, στον τόπο μου, το ποιος είμαι. Τελικά, νομίζω ότι ταξιδεύουμε για να ψάξουμε αυτό που μας λείπει, εκείνο που έχουμε ανάγκη και γυρνάμε πίσω για να το βρούμε.
Όπως όλοι οι ταξιδιώτες, είδα περισσότερα απ’ όσα θυμάμαι, και θυμάμαι περισσότερα από όσα έχω δει. Εκείνα που μου έμειναν δεν ήταν τα μουσεία, οι εξωτικές παραλίες, η έρημος ή οι μητροπόλεις, αλλά κάποιες θρυμματισμένες εικόνες, κάποιες γεύσεις, κάποιοι άνθρωποι. Αυτή η απερίγραπτη αύρα, το ανείπωτο, το άρρητο που αναδύει το «ξένο». Το «ταξιδεύειν» όπως και το ταλέντο είναι εγγενή, δεν κατασκευάζονται. Υπάρχουν χιλιάδες μικρά πράγματα – αόρατα τα περισσότερα – που προσδιορίζουν και πολύ λίγα από αυτά είναι καθορισμένα από τη θέλησή μας. Ίσως κάποιοι από μας διαθέτουν ένα είδος «ταξιδιωτικού» γονιδίου, που κάποτε – ελπίζω ποτέ – θα αποκωδικοποιηθεί, μαζί με όλα τα θαυμαστά και ανατριχιαστικά που μας περιμένουν στο βιοτεχνολογικό μας μέλλον.
Στο δεύτερο απαντώ πως ναι, θα μπορούσε ωραιότατα να είναι κάτι το αμιγώς λογοτεχνικό, το όποιο επίσης έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και το οποίο ίσως επιχειρήσω στο μέλλον μια και μου έχει «ανοίξει η όρεξη» για να ταξιδέψω ξανά υστέρα από μια παύση τεσσάρων ετών.

Β.Δ. Ένας συγγραφέας είναι πάνω απ΄ όλα δημιουργός και η δημιουργία του συνήθως συνοδεύεται από αδρεναλίνη, άγχος, ικανοποίηση, ακόμα και φόβο και κατάθλιψη. Στήνοντας το iTravel US είχες αντίστοιχα αισθήματα ή αυτά περιορίστηκαν λόγω της φύσης του;

– Α.Σ. Ίσα ίσα αυξήθηκαν! Κι αυτό λόγω της φύσης του ιδίου του μέσου που ήταν κάτι πολύ νέο για μένα. Όταν αναπτύσσεις μια ψηφιακή εφαρμογή δεν λειτουργείς αθροιστικά. Δεν «πετάς το κείμενο» κι ύστερα έρχεται ο άλλος και το εικονογραφεί. Πρέπει να λάβεις υπόψη σου παράγοντες η οποίοι σε μια πιο αμιγώς λογοτεχνική γραφή ίσως και να λειτουργούσαν διαφορετικά. Η «πτήση», η διάδραση, η αλληλεπίδραση είναι από τη φύση τους συστατικά της αφήγησης σου. Δεν «βλέπεις» μόνο με κείμενο.

Β.Δ. Γενικά οι συγγραφείς έχουν την φήμη του τεχνοφοβικού, παρόλο που όλοι πλέον χρησιμοποιούν word processors, internet, social media κλπ. Εσύ πόσο τεχνοφοβικός είσαι (σ’ αυτό ή σε όποιο άλλο πλαίσιο).

– Α.Σ. Απ’ ότι αποδεικνύεται μαλλον τεχνολάγνος ειμαι! Σοβαρά τώρα, δεν νομίζω κανείς να έχει κάτι να φοβηθεί από την τεχνολογία. Ένα είναι το μυστικό: να το πίνεις, να μην σε πίνει. («Τεχνοφοβικός» είμαι μόνο σε ένα θέμα: δεν οδηγώ! – αλλά δεν είναι τόσο από φοβία, είναι κάτι που δεν με ενδιέφερε ποτέ)

Β.Δ. Τελευταία η φράση ‘ηλεκτρονικό βιβλίο’ ακούγεται πολύ συχνά – απλά όμως σαν να είναι συνώνυμη με ένα βιβλίο σε ψηφιακή μορφή π.χ. pdf ή epub. Ποια πιστεύεις πως θα είναι η εξέλιξη για την ελληνική και την παγκόσμια αγορά. Μήπως κάτι πιο κοντά σ’ αυτό που είναι το iTravel US;

– Α.Σ. Το ηλεκτρονικό βιβλιο έτσι όπως το εννοούμε στην Ελλάδα είναι αυτό που αναφέρεις: ένα βιβλιο σε ψηφιακή μορφή. Τελεία. Τα πράγματα ωστόσο δεν σταματούν εκεί. Το θέμα είναι πως η ίδια η τεχνολογία μας παρέχει κάποια πρόσθετα αφηγηματικά εργαλεία που πιθανόν να μας είναι χρήσιμα. Είναι γνωστό ποια είναι αυτά. Το θέμα είναι εάν από αυτόν τον συγκερασμό μπορεί να προκύψει κάτι λογοτεχνικά ενδιαφέρον. Προσωπικά, ό,τι εχω διαβάσει πχ από hypertext λογοτεχνία δεν μου λέει και κάτι ιδιαίτερο. «Κατασκευές» είδα. Εξισώσεις προς επαλήθευσιν. Διακρίνονταν οι αρμοί. Ενώ τα βιβλία του Πάβιτς και του Καλβίνο τα οποία έχουν αφομοιώσει σε μια καθαρά λογοτεχνική αφήγηση κάποια από τα στοιχεία αυτά τα βρίσκω πολύ πιο ενδιαφέροντα. Η εικόνα, ο λόγος, και ο ήχος σε συνύπαρξη δημιουργούν από μόνα τους μια άλλη συνθήκη. Το σινεμά, αυτά, τα συνδυάζει θαυμαστά. Αλλά το σινεμά είναι μια ξεχωριστή τέχνη. Ως προς το θέμα μας, φαντάζομαι πως θα γίνουν αρκετά πειράματα και πιθανόν κάποτε να δούμε μια νέα λογοτεχνία που θα χρησιμοποιεί a priori τα στοιχεία που προσφέρει η τεχνολογία. Μου φαίνεται όμως πολύ δύσκολο όμως να μπορεί να συναγωνιστεί το πρωτότυπο.

Β.Δ. Πόσο πιστεύεις πως η διαδραστικότητα με τον αναγνώστη θα μπορούσε να είναι τμήμα ενός ηλεκτρονικού βιβλίου του μέλλοντος;

– Α.Σ. Νομίζω ότι η απάντηση σε αυτή την ερώτηση συνδυάζεται με όσα είπα παραπάνω. Ο αναγνώστης θέλει να συμμετάσχει, αποζητά τη διάδραση αλλά νομίζω ότι σταδιακά δεν θα αρκεστεί στο “Binary” στάδιο, το «ναι» η «όχι» που καθοδηγεί ανάλογα την αφήγηση. Από τη φύση του ο αναγνώστης είναι ένα είδος συν-δημιουργού του βιβλίου μια και το αναπλάθει στο νου του, το εισπράττει κατά βούληση. Τώρα, σε περίπτωση που εισδύσει στην αφήγηση και ως «συν-δημιουργός» (όχι απλα μέσω multiple choice επίλογων), εκεί θα έχουμε πολλά νέα πράγματα να εξερευνήσουμε και να ανακαλύψουμε. Εξαρτάται πάντα από το πώς και το γιατί. Κάθε πράξη στην τέχνη προκύπτει μέσα από μια ανάγκη. Ας δούμε πρώτα ποια είναι αυτή η ανάγκη κι ύστερα, μέσα από διαδοχικούς πειραματισμούς, ίσως στο μέλλον διαμορφωθούν κάποιες ενδιαφέρουσες συνθήκες με την ενεργότερη συμμετοχή του αναγνώστη. Σημασία έχει η διαδρομή, γιατι ως γνωστόν στην τέχνη σημασία έχει η διαδικασία όχι το αποτέλεσμα. Δεν πας για μια κλειδωμένη φόρμα, αφήνεσαι να ξεκλειδωθείς ο ίδιος