Space News Report – 22.02.2012

Πενήντα χρόνια μετά την πτήση του Τζων Γκλεν, η ανθρωπότητα εξακολουθεί να βολοδέρνει σε περιγήινη τροχιά αλλά οι Ρώσοι προτείνουν κάποιες ιδέες εκμετάλλευσης του Διαστημικού Σταθμού στο πλαίσιο πειραμάτων διαπλανητικής εξερεύνησης. Οι Κινέζοι θα εκτοξεύσουν την 4η αποστολή τους το καλοκαίρι, οι Ελβετοί ετοιμάζουν «διαστημική σκούπα» και οι αστρονόμοι παρακολουθούν σε replay μια αστρική έκρηξη «μαγνητοσκοπημένη» πριν 170 χρόνια!

Διαβάστε τα προηγούμενα Space News Report.
————————————————————————————————————————————

Μισός αιώνας από την πτήση του Τζων Γκλεν
Την Δευτέρα συμπληρώθηκαν πενήντα ακριβώς χρόνια από την αποστολή του Τζων Γκλεν, του πρώτου Αμερικανού που μπήκε σε τροχιά. Είχαν προηγηθεί οι εκτοξεύσεις των Άλαν Σέπαρντ και Βίρτζιλ Γκρίσομ, αλλά αυτές ήταν απλώς υποτροχιακά άλματα στις οποίες ο θαλαμίσκος δεν μπήκε σε τροχιά. Η αποστολή του Γκλεν, που διάρκεσε μόνο μερικές ώρες στις οποίες ο αστροναύτης διέγραψε τρεις τροχιές γύρω από τη Γη στον ασφυκτικά μικρό θαλαμίσκο Mercury, τόνωσε σημαντικά το αμερικανικό ηθικό που είχε καταβαραθρωθεί από τις απανωτές ήττες των ΗΠΑ στην κούρσα του διαστήματος –μόλις την προηγούμενη χρονιά οι Σοβιετικοί είχαν εκτοξεύσει τον Γιούρι Γκαγκάριν, τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα και μερικούς μήνες μετά τον Γκέρμαν Τιτόφ που είχε μείνει μια ολόκληρη μέρα σε τροχιά. Η πτήση του Γκλεν ήταν ένα τεράστιο ρίσκο, αφού αμέτρητοι παράγοντες –από τη λειτουργία του διαστημοπλοίου μέχρι τη συμπεριφορά του ανθρώπινου οργανισμού σε έλλειψη βαρύτητας- ήταν κυριολεκτικά άγνωστη χώρα. Ωστόσο όλα πήγαν καλά και ο θαλαμίσκος του Γκλεν προσθαλασσώθηκε ομαλά στον Ατλαντικό. Ως εθνικός ήρωας, ο Γκλεν δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιήσει άλλη αποστολή, αφού αποτελούσε εξαιρετικά πολύτιμο εθνικό κεφάλαιο για να ριψοκινδυνέψει. Αργότερα παραιτήθηκε από τη NASA και ασχολήθηκε με την πολιτική –εκλέχθηκε μάλιστα και Γερουσιαστής. Το 1998 έγινε ο μεγαλύτερος σε ηλικία αστροναύτης (77 ετών) συμμετέχοντας (ουσιαστικά τιμητικά) σε μια αποστολή διαστημικού λεωφορείου. Σήμερα ο 90χρονος πια Γκλεν, δηλώνει με την ευκαιρία της ιστορικής επετείου, ότι δεν θεωρεί τον εαυτό του ήρωα. «Δε βλέπω τον εαυτό μου έτσι», είπε ίσως με κάποια πικρία, στους New York Times. «Σηκώνομαι κάθε πρωί και έχω τα ίδια προβλήματα που έχουν και άλλοι στην ηλικία μου».

————————————————————————————————————————————

Το καλοκαίρι η επόμενη κινεζική αποστολή
Χρειάστηκαν να περάσουν μόλις επτά χρόνια από την πτήση του Γκλεν για να σταλεί άνθρωπος στη Σελήνη –αλλά τα επόμενα σαράντα τρία κανείς άνθρωπος δεν έχει ταξιδέψει πέρα από την τροχιά της Γης. Η Κίνα διαθέτει ένα βραδέως εξελισσόμενο επανδρωμένο πρόγραμμα, αλλά το αν αυτό θα εξελιχθεί σε αποστολές στη Σελήνη ή πιο πέρα είναι πολύ νωρίς ακόμα να πούμε. Προς το παρόν επαναλαμβάνει τα βήματα των υπερδυνάμεων στη δεκαετία του 1960 –και μάλιστα με ένα διαστημόπλοιο που είναι ουσιαστικά αντιγραφή του ρωσικού Soyuz. Όπως έχουμε ξαναγράψει στη στήλη αυτή, ο μεσοπρόθεσμος στόχος των Κινέζων είναι η δημιουργία μιας τροχιακής προφυλακής μικρού μεγέθους –παραπλήσιας με τα σοβιετικά Salyut της δεκαετίας του 1970. Ήδη ο πυρήνας αυτού του διαστημικού σταθμού, το Tiangong-1 βρίσκεται σε τροχιά ενώ πρόσφατα συνδέθηκε με αυτό ένα μη επανδρωμένο διαστημόπλοιο στο πλαίσιο δοκιμών. Μόλις την περασμένη Παρασκευή, οι Κινέζοι επίσημοι ανακοίνωσαν ότι η επόμενη επανδρωμένη πτήση τους θα πραγματοποιηθεί μεταξύ Ιουνίου και Αυγούστου και θα αφορά σύνδεση με το Tiangong. Η αποστολή Shenzhou 9 θα μεταφέρει τρεις αστροναύτες και θα είναι η τέταρτη επανδρωμένη πτήση του κινεζικού προγράμματος από το 2003. Όταν το σκάφος συνδεθεί με το Tiangong, οι αστροναύτες θα μεταβούν στο εσωτερικό του τελευταίου όπου θα διαμείνουν για χρονικό διάστημα, που δεν προσδιορίστηκε, πραγματοποιώντας πειράματα. Οι Κινέζοι είχαν ανακοινώσει πέρυσι ότι στους εννέα φιναλίστ υποψήφιους αστροναύτες για την επερχόμενη πτήση, συμπεριλαμβάνονταν και δυο γυναίκες. Το Shenzhou 9 και το Tiangong 1 θα σχηματίσουν μια μικρή διαστημική πλατφόρμα με ωφέλιμο χώρο σχεδόν είκοσι κυβικά μέτρα. Είναι πιθανό να ακολουθήσει μια ακόμα επανδρωμένη πτήση το 2013 η οποία θα έχει και αυτή στόχο τη σύνδεση με το Tiangong-1.

————————————————————————————————————————————

Ο Διαστημικός Σταθμός σαν «αρειανός προσομοιωτής»
Κι ενώ οι Κινέζοι ετοιμάζουν το δικό τους μίνι-διαστημικό σταθμό, οι συζητήσεις για το μέλλον και τη χρησιμότητα του ήδη υπάρχοντος Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS) δίνουν και παίρνουν. Ο ISS αποτελεί ένα τεράστιο τροχιακό συγκρότημα, μεγέθους ποδοσφαιρικού γηπέδου, μάζας εκατοντάδων τόνων και με εξαμελές πλήρωμα. Η Ρωσική Διαστημική Υπηρεσία (Roskosmos) έχει προτείνει την παράταση της διάρκειας των μελλοντικών αποστολών στον ISS από έξι μήνες (όπως είναι σήμερα) σε ένα χρόνο ή και ακόμα περισσότερο. Με τον τρόπο αυτό θα γίνει εφικτή η απόκτηση εμπειρίας και γνώσεων οι οποίες θα συμβάλλουν στην πραγματοποίηση του επόμενου βήματος της διαστημικής εξερεύνησης: επανδρωμένες αποστολές πέρα από την τροχιά της Γης. Αρχικά, οι χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα του ISS είχαν συμφωνήσει ότι ο σταθμός θα παρέμενε λειτουργικός ως το 2020 –αν και αυτό πιθανότατα θα παραταθεί. Οι Ρώσοι πιστεύουν ότι ο εναπομείνας χρόνος θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την προσομοίωση μακράς διάρκειας διαπλανητικών πτήσεων –σαν την Mars-500 που τερματίστηκε τον περασμένο Νοέμβριο. Σε αυτή την προσομοιωμένη «αποστολή» στον Άρη έξι εθελοντές πέρασαν 520 ημέρες σε πλήρη απομόνωση σε πειραματικές εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Ιατρικών και Βιολογικών Προβλημάτων στη Μόσχα. Το ίδιο ή παρόμοιο πείραμα θα ήταν πολύ πιο χρήσιμο αν πραγματοποιείτο πάνω στον ISS. Εκτός από τον ψυχολογικό παράγοντα, θα μπορούσε να μελετηθεί και να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα των συστημάτων διατήρησης της ζωής –αφού σε κάθε περίπτωση επείγουσας ανάγκης, οι αστροναύτες μπορούν να επιστρέψουν αμέσως στη Γη. Στο παρελθόν, οι Ρώσοι κοσμοναύτες Βλαντίμιρ Τιτόφ και Μούσα Μανάροφ είχαν μείνει σε τροχιά για ένα ολόκληρο χρόνο το 1987-88 ενώ ένας άλλος κοσμοναύτης, ο Βαλέρι Πολιακόφ, κατέχει το ρεκόρ για την μακρότερη διαστημική αποστολή: 438 ημέρες.

————————————————————————————————————————————

Μια ελβετική διαστημική σκούπα!
Ο πολλαπλασιασμός των «διαστημικών σκουπιδιών» σε γήινη τροχιά, δηλαδή τμημάτων πυραύλων, εξαρτημάτων δορυφόρων ή συντριμμάτων διαφόρων μεγεθών, αποτελεί γιγαντούμενο πρόβλημα και η καταπολέμησή του μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα κοστοβόρα. Έχουν προταθεί πολλές λύσεις και μια από αυτές είναι εκείνη που ανακοινώθηκε πρόσφατα το Ελβετικό Διαστημικό Κέντρο: το πρόγραμμα CleanSpace One, στο πλαίσιο του οποίου θα αναπτυχθεί και θα κατασκευαστεί μια οικογένεια δορυφόρων ειδικά σχεδιασμένων για το «καθάρισμα» των διαστημικών σκουπιδιών. Γύρω από τη Γη περιφέρονται δεκάδες χιλιάδες δυνητικά επικίνδυνα συντρίμματα. Η NASA παρακολουθεί στενά τουλάχιστον 16.000 από αυτά τα οποία έχουν διάμετρο μεγαλύτερη από 10 εκατοστά. Όμως επικίνδυνα μπορεί να είναι και τα πολύ μικρότερα. Αν κάποιο από αυτά συγκρουστεί με ένα λειτουργικό δορυφόρο ή διαστημόπλοιο μπορεί να προκληθεί μεγάλη ζημιά ή και ολική καταστροφή. Το ελβετικό σχέδιο έχει επιλέξει ένα συμβολικό στόχο για την αρχική αποστολή του CleanSpace One: είτε τον πρώτο δορυφόρο της Ελβετίας, τον πικοδορυφόρο Swisscube που τέθηκε σε τροχιά το 2009, ή τον «ξάδελφό» του TIsat, που είχε εκτοξευτεί τον Ιούλιο του 2010. Μετά την εκτόξευσή της, η «διαστημική σκούπα» θα πρέπει να τροποποιήσει την τροχιά της ώστε να συμπέσει με εκείνη του στόχου. Η συνάντηση με το στόχο θα γίνει με ταχύτητα 28.000 χλμ την ώρα σε ύψος 630-750 χλμ –κάτι που απαιτεί λεπτούς και ακριβείς χειρισμούς. Για να «συλλάβει» το διαστημικό σκουπίδι, το σκάφος θα είναι εφοδιασμένο με ειδικό όργανο. Όταν γίνει αυτό, το CleanSpace One θα εκτρέψει τον ανεπιθύμητο δορυφόρο πέφτοντας μαζί του στην ατμόσφαιρα. Παρότι το πρώτο μοντέλο θα «θυσιαστεί», το CleanSpace One δεν θα είναι αναλώσιμο. Η ανάπτυξη της «διαστημικής σκούπας» μαζί με το πρώτο της ταξίδι αναμένεται να κοστίσει περίπου 10 εκατ. ελβετικά φράγκα και η πρώτη δοκιμή πιθανόν να γίνει σε τρία χρόνια.

————————————————————————————————————————————

Αστρική έκρηξη σε replay
Οι αστρονόμοι παρακολουθούν το αστρονομικό αντίστοιχο ενός replay της θεαματικής έκρηξης ενός ασταθούς διπλού άστρου, του η της Τρόπιδος η οποία πρωτοπαρατηρήθηκε από τη Γη πριν 170 σχεδόν χρόνια. Έχοντας ονομαστεί «Μεγάλη Έξαρση», το φαινόμενο αυτό διάρκεσε από το 1837 ως το 1858 και για ένα διάστημα μετέτρεψε το η της Τρόπιδος στο δεύτερο λαμπρότερο άστρο του ουρανού. Όμως –ευτυχώς για τους σημερινούς αστρονόμους που διαθέτουν εργαλεία πολύ πιο προηγμένα από εκείνα του μέσου του 19ου αιώνα- κάποιο από το φως της έξαρσης τράβηξε διαφορετικό μονοπάτι και καταφθάνει στη Γη μόλις τώρα. Το φως αναπροσανατολίστηκε προς τον πλανήτη μας στο πλαίσιο ενός φαινομένου που ονομάζεται «φωτεινή ηχώ». Επειδή το φως αυτό διάνυσε μεγαλύτερη απόσταση, έφτασε στη Γη με καθυστέρηση 170 χρόνων. Όπως το έθεσαν οι αστρονόμοι της ερευνητικής ομάδας που μελετά το φαινόμενο, είναι σαν να βρίσκεσαι σε ένα ποδοσφαιρικό γήπεδο παρακολουθώντας έναν αγώνα. Η ομάδα σου σκοράρει αλλά είσαι σε θέση από την οποία δεν μπορείς να παρακολουθήσεις το γκολ. Όμως χάρη στο φαινόμενο της «φωτεινής ηχούς» το γκολ εμφανίζεται σε replay –από διαφορετική οπτική γωνία! Η ιδέα ότι μπορούμε να «ταξιδέψουμε» στο παρελθόν και να παρακολουθήσουμε ένα κοσμολογικό φαινόμενο που συνέβη πριν αιώνες, είναι όντως συναρπαστική! Οι νέες παρατηρήσεις φανερώνουν νέα στοιχεία για τη συμπεριφορά ογκωδών άστρων που βρίσκονται στα πρόθυρα της έκρηξης. Τα πολύ μαζικά άστρα, ιδιαίτερα τα διπλά, είναι πολύ σπάνια και ελάχιστα είναι γνωστά για τον τρόπο με τον οποίο χάνουν τη μάζα τους όταν πεθαίνουν. Έτσι τα νέα δεδομένα θα βοηθήσουν τους αστρονόμους να βελτιώσουν τα μοντέλα και τις θεωρίες τους. Το η της Τρόπιδος απέχει 8.000 έτη φωτός και είναι ένα από τα λαμπρότερα και μεγαλύτερα άστρα του Γαλαξία. Στη διάρκεια της Μεγάλης Έξαρσης έχασε μάζα ίση με 20 φορές εκείνης του Ήλιου.

————————————————————————————————————————————

Θανάσης Βέμπος
www.vembos.gr