Space News Report – 28.03.2012

Μια υπέροχη έκθεση φωτογραφιών της Γης από το διάστημα, τραβηγμένων από τον Ιταλό αστροναύτη Πάολο Νέσπολι, φιλοξενείται στο Ίδρυμα Ευγενίδου –σπεύσατε να την δείτε! Στο μεταξύ εκτοξεύτηκε η τρίτη «διαστημική νταλίκα» της Ευρώπης, σκιαγραφήθηκε το νέο, ριζικά διαφορετικό, πρόσωπο του πλανήτη Ερμή, ανακαλύφθηκαν εξωπλανήτες-δραπέτες, ενώ το σύστημα Gliese 581 δείχνει πόσο μοναδικό παραμένει το δικό μας Ηλιακό Σύστημα.

Διαβάστε τα προηγούμενα Space News Report. Κάθε Τετάρτη στο Techblog.
————————————————————————————————————————————

Πώς φαίνεται η Ελλάδα από το διάστημα;
«Πώς είναι η Γη από το διάστημα;» είναι η αγαπημένη ερώτηση όλων όσων συναντούν και συνομιλούν με έναν αστροναύτη. Η απάντηση βεβαίως είναι εξ ορισμού προβλέψιμη και τετριμμένη. Κι αυτό επειδή η ερώτηση είναι λανθασμένη. Είναι φύσει αδύνατο να μεταφέρει με λόγια ένας αστροναύτης την συγκλονιστική εμπειρία του να αγναντεύεις τον πλανήτη μας από τροχιά. Υπάρχει όμως μια εναλλακτική λύση. Επειδή ακριβώς μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες (ή και περισσότερες) λέξεις, μια καλή φωτογραφία της Γης από το διάστημα αρκεί για απάντηση. Πόσο μάλλον όταν δεν υπάρχει μόνο μία τέτοια φωτογραφία αλλά χιλιάδες! Ο Ιταλός αστροναύτης Πάολο Νέσπολι, βετεράνος δυο διαστημικών πτήσεων και φανατικός λάτρης της φωτογραφίας, επισκέφθηκε πρόσφατα τη χώρα μας ως επίσημος προσκεκλημένος του Ιδρύματος Ευγενίδου προκειμένου να εγκαινιάσει την έκθεση διαστημικών φωτογραφιών που έχει τραβήξει ο ίδιος. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 12 Απριλίου και η είσοδος είναι ελεύθερη (ώρες λειτουργίας 11:00-20:30 εκτός αργιών, Ίδρυμα Ευγενίδου, λεωφ. Συγγρού 387, Π. Φάληρο, τηλ. 210 9469.688). Τα φωτογραφικά έργα του Νέσπολι απεικονίζουν πραγματικά μαγικά τοπία με «εξωγήινα» χρώματα, που μερικές φορές είναι αδύνατο να πιστέψεις ότι ανήκουν στον πλανήτη Γη. Στο πλαίσιο των εγκαινίων της έκθεσης είχα την ευκαιρία να συναντήσω τον Ιταλό αστροναύτη και να έχω μια συζήτηση μαζί του, η οποία θα δημοσιευτεί στο επόμενο τεύχος (Απριλίου) του περιοδικού Πτήση & Διάστημα. Ο Νέσπολι είναι βετεράνος δυο διαστημικών αποστολών. Επτακόσιες δεκαοκτώ από τις καλύτερες φωτογραφίες του είναι αναρτημένες στο flickr: (https://www.flickr.com/photos/magisstra/) Σε αυτές θα ανακαλύψετε πολλά ελληνικά νησιά! Η χώρα μας είναι εύκολα αναγνωρίσιμη από το Διάστημα, έχει ηλιοφάνεια και βρίσκεται συνήθως πάνω στη διαδρομή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού. Όλα αυτά την κατέστησαν προσφιλές μοντέλο φωτογράφησης.

————————————————————————————————————————————

Εκτοξεύτηκε η τρίτη ευρωπαϊκή «διαστημική νταλίκα»
Κι ενώ ο Ιταλός αστροναύτης επισκεπτόταν την Ελλάδα, η νέα ευρωπαϊκή «διαστημική νταλίκα» εκτοξευόταν από το Διαστημοδρόμιο Kourou της Γαλλικής Γουιάνας. Την περασμένη Παρασκευή, 23 Μαρτίου, το Αυτόματο Μεταφορικό Όχημα (ATV) Edoardo Amaldi της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA) εκτοξεύτηκε με πύραυλο Ariane 5 και κατευθύνθηκε προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS). Το ATV, το πλέον περίπλοκο διαστημόπλοιο που κατασκεύασε ποτέ η Ευρώπη, μετέφερε εφόδια και προμήθειες στον ISS με τον οποίο θα συνδεθεί σήμερα, Τετάρτη, αργά το βράδυ (ώρα Ελλάδας). Το ATV θα παραμείνει συνδεδεμένο πέντε μήνες με τον ISS. Στο διάστημα αυτό, οι κινητήρες του ATV θα χρησιμοποιηθούν για να ωθήσουν τον σταθμό σε υψηλότερη τροχιά (η τροχιά του ISS φθίνει διαρκώς και ο σταθμός χρειάζεται περιοδική ανύψωση). Το Edoardo Amaldi είναι το τρίτο μιας σειράς πέντε ανεφοδιαστικών σκαφών τα οποία ανέπτυξε η Γηραιά Ήπειρος προκειμένου να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της σε ό,τι αφορά το κόστος εκμετάλλευσης του ISS. Το μάζας 20 τόνων ATV διαθέτει υψηλής ακρίβειας συστήματα πλοήγησης, ειδικό λογισμικό και πλήρως αυτόνομο σύστημα πρόωσης. Διαθέτει επίσης και ηλιακά πτερύγια με τα οποία συγκεντρώνει την απαραίτητη ενέργεια για τη λειτουργία του. Αυτή τη στιγμή, έξι αστροναύτες επανδρώνουν τον ISS, τρεις Ρώσοι, δυο Αμερικανοί και ένας Ολλανδός. Το ATV έχει μέγεθος διώροφου λεωφορείου και μεταφέρει φορτίο 6,6 τόνων, το μεγαλύτερο από τις τρεις μέχρι στιγμής αποστολές ATV, τριπλάσιο από το φορτίο του ρωσικού Progress, το οποίο ανεφοδιάζει επίσης τον ISS. Στο φορτίο περιλαμβάνεται οξυγόνο, νερό τρόφιμα, ρουχισμός, ιατρικά υλικά, ανταλλακτικά και επιστημονικά πειράματα. Τα δυο προηγούμενα ATV (Jules Verne και Johannes Kepler), εστάλησαν στον ISS το 2008 και το 2011. Τα επόμενα (Albert Einstein και Georges Lemaitre) θα σταλούν το 2013 και το 2014.

————————————————————————————————————————————

Το νέο πρόσωπο του Ερμή
Στις 17 Μαρτίου ο αυτόματος βολιστήρας MESSENGER (MErcury Surface, Space Environment, GEochemistry, and Ranging) της NASA ολοκλήρωσε την βασική του αποστολή παρατήρησης του πλανήτη Ερμή, στην τροχιά του οποίου βρίσκεται εδώ και ένα χρόνο. Τα δεδομένα που έχει μέχρι στιγμής μεταδώσει έχουν αλλάξει ριζικά όσα γνωρίζαμε για τον κοντινότερο στον Ήλιο πλανήτη του Ηλιακού μας Συστήματος. Αυτό οφείλεται στο ότι το MESSENGER ήταν ουσιαστικά ο πρώτος βολιστήρας που μελέτησε ενδελεχώς τον πλανήτη. Οι επιστήμονες ήδη υποψιάζονταν ότι ο πυρήνας καταλάμβανε ένα μεγάλο μέρος του εσωτερικού του πλανήτη συγκριτικά με τους πυρήνες της Γης, του Άρη και της Αφροδίτης, αλλά ανακάλυψαν ότι είναι τελικά ακόμα μεγαλύτερος. Ο πυρήνας του Ερμή έχει διάμετρο σχεδόν το 85% της διαμέτρου του πλανήτη ενώ εκείνος της Γης λίγο περισσότερο από το 50%. Επιπλέον ο πυρήνας του Ερμή φαίνεται είναι περίπλοκος και να διαθέτει ένα υγρό και ένα στερεό στρώμα. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ακόμα ότι η διακύμανση του υψομέτρου των διαφόρων γεωλογικών χαρακτηριστικών στον Ερμή είναι πολύ μικρότερη από εκείνη του Άρη ή της Σελήνης, καθώς επίσης και ότι έχουν λάβει χώρα μεγάλες μεταβολές στην τοπογραφία του πλανήτη σε πρόσφατες φάσεις της γεωλογικής ιστορίας του. Οι άφθονες επιτυχίες έδωσαν το πράσινο φως για την χορήγηση των κονδυλίων ώστε να παραταθεί η αποστολή κατά ένα ακόμα έτος. Στον ένα χρόνο της λειτουργίας του, το MESSENGER τράβηξε σχεδόν 100.000 φωτογραφίες. Τέλος, μια ακόμα πολύ σημαντική ανακάλυψη, είναι κάποια τοπογραφικά χαρακτηριστικά κοντά σε μόνιμα σκιασμένες περιοχές των πόλων, τα οποία μοιάζουν «λαμπρά» στο ραντάρ. Η συναρπαστικότερη θεωρία λέει ότι είναι πάγοι –κάτι που θα ελεγχθεί με το φασματόμετρο νετρονίων του MESSENGER.

————————————————————————————————————————————

Οι πλανήτες της μεγάλης φυγής
Και από τον φλογισμένο Ερμή, ταξιδεύουμε στις παγωμένες αβύσσους ανάμεσα στα άστρα του Γαλαξία. Πριν επτά χρόνια οι αστρονόμοι εντυπωσιάστηκαν όταν ανακάλυψαν το πρώτο «άστρο-δραπέτη» που απομακρυνόταν από το Γαλαξία μας με την ιλιγγιώδη ταχύτητα του 1,5 εκατομμυρίων χιλιομέτρων την ώρα. Η ανακάλυψη αυτή προκάλεσε το εξής ερώτημα. Αν ένα άστρο μπορεί να εκσφενδονίζεται με τόσο μεγάλη ταχύτητα, μήπως το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε ένα πλανήτη; Η έρευνα απέδειξε πως η απάντηση είναι καταφατική. Όχι μόνο υπάρχουν «πλανήτες-δραπέτες» (runaway planets) αλλά κάποιοι από αυτούς το έχουν βάλει για τα καλά στο φευγιό αφού διασχίζουν το διάστημα με ένα μικρό αλλά υπολογίσιμο κλάσμα της ταχύτητας του φωτός: 30 εκατομμύρια χιλιόμετρα την ώρα! Ένας τέτοιος πλανήτης θα διάσχιζε το διάστημα ανάμεσα στη Γη και στον Ήλιο μέσα σε πέντε ώρες. Μέσα σε λιγότερο από μια βδομάδα, ο πλανήτης αυτός θα είχε περάσει την τροχιά του Πλούτωνα! Αυτοί οι πλανήτες ίσως είναι κάποια από τα ταχύτερα αντικείμενα του Γαλαξία μας. Οι επιστήμονες λένε πως εκτός από τα υποατομικά σωματίδια, ίσως δεν υπάρχει κάτι άλλο που να δραπετεύει από το Γαλαξία μας με τέτοια ταχύτητα. Τέτοια σώματα, που ονομάζονται και υπερταχείς πλανήτες (hypervelocity planets) παράγονται με τον ίδιο τρόπο όπως και τα υπερταχέα άστρα. Ένα διπλό άστρο περνά πολύ κοντά από την υπερμαζική μαύρη τρύπα στο κέντρο του Γαλαξία. Οι πανίσχυρες βαρυτικές δυνάμεις διασπούν το διπλό άστρο –ο ένας ήλιος ξεφεύγει από το Γαλαξία ενώ ο άλλος εισέρχεται σε τροχιά γύρω από τη μαύρη τρύπα. Ένας τυπικός υπερταχύς πλανήτης εκσφενδονίζεται με 7-10 εκατ. χλμ την ώρα αλλά υπάρχουν και πλανήτες με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα. Με τα σημερινά όργανα δεν μπορούμε να εντοπίσουμε έναν μοναχικό υπερταχύ πλανήτη επειδή είναι πολύ αμυδρός, πολύ μακρινός και πολύ σπάνιος.

————————————————————————————————————————————

Η γαλαξιακή παλίρροια της ζωής
Και παραμένουμε στο πεδίο μελέτης των εξωπλανητών. Κάποιοι από αυτούς ονομάζονται «υπεργαίες» (super-earths), είναι δηλαδή βραχώδη σώματα σημαντικά μεγαλύτερα από τη Γη. Αυτοί οι πλανήτες αποτελούν και τους κύριους υποψήφιους για την έρευνα με αντικείμενο την εξωγήινη ζωή. Σύμφωνα με τις τρέχουσες θεωρίες, η «ανταλλαγή της ζωής» ανάμεσα σε πλανήτες ενός ηλιακού συστήματος είναι ίσως ένα πολύ συχνό φαινόμενο: ηφαιστειακές εκρήξεις σε έναν πλανήτη εκτοξεύουν βράχια που περιέχουν στοιχειώδεις μορφές ζωής. Τα βράχια αυτά ξεφεύγουν από την τροχιά του πλανήτη και περιπλανώνται στο διάστημα ώσπου να πέσουν σε έναν άλλο φιλόξενο πλανήτη σαν μετεωρίτες. Με τον τρόπο αυτό ίσως η ζωή να μεταδόθηκε από τον Άρη στη Γη στο απώτατο γεωλογικό παρελθόν. Υπάρχουν και εκείνοι που πιστεύουν πως η ζωή όχι μόνο μπορεί να μεταφερθεί ανάμεσα σε πλανήτες ενός ηλιακού συστήματος, αλλά να διασχίσει και τις διαστρικές αβύσσους και να απλωθεί σε ολόκληρο το γαλαξία, σε βάθος χρόνου. Ένας εξωπλανήτης-υπεργή, ο οποίος θεωρείται ότι διαθέτει κατάλληλες συνθήκες για φιλοξενία ζωής, είναι o τέταρτος πλανήτης του ηλιακού συστήματος του άστρου Gliese 581. Ωστόσο οι επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι απίθανο αυτή η ζωή, αν υπάρχει, να έχει μεταφερθεί σε άλλους πλανήτες αυτού του μακρινού ηλιακού συστήματος. Και οι τέσσερις κόσμοι του συστήματος Gliese 581 είναι πολύ κοντά στον ήλιο τους κι αυτό έχει ως συνέπεια να κινούνται με μεγάλες ταχύτητες. Ωστόσο η αρχική ταχύτητα κάποιας μάζας που εγκαταλείπει τον τέταρτο πλανήτη δεν είναι αρκετή για να επιτρέψει ανταλλαγή ύλης μεταξύ των πλανητών του συστήματος. Έτσι ο Gliese 581 d είναι πολύ πιο απομονωμένος βιολογικά από τους εσωτερικούς πλανήτες του δικού μας ηλιακού συστήματος. Αυτό καταδεικνύει ακόμα μια φορά πόσο μοναδικό είναι, τελικά, το Ηλιακό μας Σύστημα.

————————————————————————————————————————————

Θανάσης Βέμπος
www.vembos.gr