Space News Report – 12.01.2012

Το Opportunity ετοιμάζεται να «ξεχειμωνιάσει» στον Άρη, ενώ σπάνιο σεληνιακό πέτρωμα ανακαλύφθηκε στην… Αυστραλία. Αν ο Ήλιος σας φαίνεται ελαφρώς μεγαλύτερος δεν κάνετε λάθος, αλλά δεν χρειάζεται να ανησυχείτε για τυχόν κινδύνους από την πτώση ρωσικού βολιστήρα την επόμενη Κυριακή. Και μέσα σε όλα αυτά, μια ευρωπαϊκή κοινοπραξία έγινε η πρωταθλήτρια των εμπορικών εκτοξεύσεων για το 2011.

Διαβάστε τα προηγούμενα Space News Report.
————————————————————————————————————————————

Ξεχειμωνιάζοντας στον Κόκκινο Πλανήτη
Το Opportunity, το ακούραστο ρομποτικό τροχοφόρο της NASA που εξερευνά τον Άρη εδώ και οκτώ συναπτά έτη παρότι ο αρχικός προγραμματισθείς χρόνος ζωής του ήταν μόλις τρεις μήνες (!), θα περάσει τους επόμενους λίγους μήνες της ψυχρότερης περιόδου του αρειανού χειμώνα στο Καταφύγιο Greely. Το καταφύγιο δεν είναι παρά ένας βράχος που ονομάστηκε πρόσφατα έτσι για να τιμηθεί ο καθηγητής πλανητικής γεωλογίας Ronald Greeley, ο οποίος απεβίωσε στις 27 του περασμένου Οκτωβρίου. Ο Greely είχε συμμετάσχει σε ερευνητικές ομάδες αποστολών στον Κόκκινο Πλανήτη -στα Mariner 6, 7, και 9, Viking, Mars Pathfinder, Mars Global Surveyor και στα τροχοφόρα Opportunity και Spirit. Το Opportunity, που προσεδαφίστηκε στον Άρη το 2004, έχει διανύσει συνολικά 34 χιλιόμετρα στην επιφάνεια του πλανήτη. Τον περασμένο Αύγουστο έφτασε στο χείλος του μετεωρικού κρατήρα Endeavour ο οποίος έχει διάμετρο 22 χλμ. Η περιοχή που εξερευνά το Opportunity βρίσκεται λίγο νοτιότερα του αρειανού ισημερινού. Επειδή βρίσκεται κοντύτερα στον ισημερινό από το αδελφό του τροχοφόρο Spirit, που έχει δυστυχώς σιγήσει πλέον, τους προηγούμενους χειμώνες δεν είχε χρειαστεί να μείνει σε σημείο που να το βλέπει συνεχώς ο Ήλιος (πηγή ενέργειάς του είναι φωτοβολταϊκά συστήματα που δέχονται την ηλιακή ακτινοβολία). Όμως, μετά από τόσα χρόνια παραμονής στο περιβάλλον του Άρη, τα πάνελ είναι γεμάτα σκόνη με αποτέλεσμα η τροφοδοσία του με ενέργεια να έχει μειωθεί. Για το λόγο αυτό, το Opportunity θα περάσει το χειμώνα στο Καταφύγιο Greely, όπου θα μπορεί να στρίψει τα πάνελ του προκειμένου να εκμεταλλευτεί αποτελεσματικότερα την ηλιακή ακτινοβολία.

————————————————————————————————————————————

Μήπως ο Ήλιος σας φαίνεται μεγαλύτερος;
Το Opportunity μπορεί να ετοιμάζεται να «ξεχειμωνιάσει» στον Άρη εκμεταλλευόμενο όσο μπορεί περισσότερο την ηλιακή ακτινοβολία αλλά, εδώ στη Γη, αν τις τελευταίες μέρες έχετε την εντύπωση ότι ο Ήλιος είναι ελαφρώς μεγαλύτερος, δεν κάνετε καθόλου λάθος. Στις 5 Ιανουαρίου η Γη έκανε την κοντινότερη ετήσια προσέγγιση στον Ήλιο, βρέθηκε δηλαδή στο σημείο που είναι γνωστό ως «περιήλιο» και στο οποίο η απόσταση Γης-Ήλιου είναι η μικρότερη. Κατά μέσο όρο η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο σε απόσταση περίπου 150 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Η απόσταση αυτή είναι γνωστή ως Αστρονομική Μονάδα (AU) και χρησιμοποιείται ως «μεζούρα» για την καταμέτρηση των αποστάσεων στο Ηλιακό μας Σύστημα (πχ ο Άρης απέχει 1,5 AU από τον Ήλιο, ενώ ο Δίας απέχει 5,2 AU). Όμως η τροχιά της Γης, όπως και οι τροχιές των άλλων πλανητών, δεν είναι τέλειος κύκλος. Αντιθέτως, είναι ελαφρώς ελλειπτική, κι αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα σημείο στο οποίο ο πλανήτης μας βρίσκεται σε κοντινότερη απόσταση από τον Ήλιο (περιήλιο) και ένα άλλο στο οποίο βρίσκεται στη μεγαλύτερη (αφήλιο). Στο περιήλιο του 2012, η Γη βρέθηκε σε απόσταση 147 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τον Ήλιο (ή 0,983 AU). Ο πλανήτης μας θα φτάσει στο αφήλιο στις 5 Ιουλίου και τότε θα απέχει από τον Ήλιο 152 εκατ. χλμ ή 1,017 AU. Η διαφορά αυτή των 5 εκατ. χλμ κάνει τον Ήλιο να φαίνεται κατά 7% μεγαλύτερος τον Ιανουάριο απ’ ό,τι τον Ιούλιο. Το ότι ο Ήλιος είναι κοντύτερα ενώ ταυτόχρονα ξεπαγιάζουμε ίσως μοιάζει παράδοξο, όμως δεν είναι. Οι εποχές της Γης καθορίζονται από την κλίση του άξονα του πλανήτη μας (23,5ο). Την εποχή αυτή, η ηλιακή ακτινοβολία πέφτει πλαγίως στο Βόρειο Ημισφαίριο, οπότε ελαττώνεται, συνεπώς έχουμε χειμώνα.

————————————————————————————————————————————

Σεληνιακό ορυκτό βρέθηκε στη Γη
Ένα ορυκτό που είχαν φέρει στη Γη οι πρώτοι άνθρωποι που πάτησαν στη Σελήνη και το οποίο εδώ και καιρό θεωρείτο αποκλειστικά σεληνιακό, ανακαλύφθηκε στην Αυστραλία και έχει ηλικία μεγαλύτερη από ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Το ορυκτό τρανκουϊλιτίτης (tranquilityite) είχε πάρει την ονομασία του από την Θάλασσα της Γαλήνης (Tranquility), τοποθεσία προσσελήνωσης της σεληνακάτου του Apollo 11 το καλοκαίρι του 1969 και αποτελούσε το μοναδικό ορυκτό το οποίο δεν είχε εντοπιστεί στη Γη στα σαράντα τρία χρόνια που πέρασαν έκτοτε. Η ανακάλυψη του τρανκουϊλιτίτη έγινε τυχαία στη Δυτική Αυστραλία, η οποία είναι πλούσια σε κοιτάσματα ορυκτών, από τον Αυστραλό επιστήμονα Birger Rasmussen του Πανεπιστημίου του Curtin ο οποίος έκανε και σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Geology. Η ειρωνεία της τύχης είναι πως, όταν είχαν πρωτομεταφερθεί στη Γη, τα σεληνιακά πετρώματα θεωρήθηκαν «εξαιρετικά πολύτιμα» και είχαν υποβληθεί σε ενδελεχή μελέτη –ενώ υπήρχαν στη Γη ευθύς εξαρχής. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα εκατοντάδες κιλά σεληνιακών πετρωμάτων που μεταφέρθηκαν στη Γη δεν διαθέτουν τεράστια επιστημονική σπουδαιότητα, αφού μπορούν να αποκαλύψουν πολλά για τη γεωλογική ιστορία της Σελήνης αλλά και του Ηλιακού μας Συστήματος. Η ανακάλυψη του τρανκουϊλιτίτη και των άλλων σεληνιακών πετρωμάτων στη Γη φανερώνει ότι, τόσο στη Γη, όσο και στη Σελήνη, έχουμε παρόμοιες χημείες και παρόμοιες διαδικασίες. Η ανακάλυψη του Rasmussen προκάλεσε μεν έκπληξη, αλλά διαθέτει και σημαντικές πρακτικές εφαρμογές, αφού το ορυκτό αποτελεί εξαίρετο εργαλείο χρονολόγησης που θα βοηθήσει τους επιστήμονες να προσδιορίσουν επακριβώς την ηλικία άλλων πετρωμάτων και ορυκτών.

————————————————————————————————————————————

Την Κυριακή πέφτει το Phobos-Grunt
Και στο μεταξύ, ο ανάπηρος ρωσικός βολιστήρας Phobos-Grunt εξακολουθεί να περιφέρεται γύρω από τη Γη –αλλά όχι για πολύ ακόμα. Εκτός αν συμβεί κάποια (πολύ απίθανη) εξέλιξη της τελευταίας στιγμής, είναι πολύ πιθανό πως το σκάφος θα πέσει στη Γη στο τέλος του ερχόμενου Σαββατοκύριακου (15 Ιανουαρίου). Και η πύρινη είσοδος του Phobos-Grunt στην ατμόσφαιρα θα ρίξει οριστικά την αυλαία στο φιάσκο της φιλόδοξης αποστολής που επρόκειτο να επανεκκινήσει το ρωσικό πρόγραμμα διαπλανητικής εξερεύνησης μετά από 15 χρόνια αδράνειας. Στις 7 Ιανουαρίου η ρωσική διαστημική υπηρεσία (Roskosmos) ανακοίνωσε ότι το σκάφος περιφέρεται σε τροχιά 229,4 Χ 189,2 χλμ. Η υπηρεσία δεν ανακοίνωσε λεπτομέρειες για την προσπάθεια που γίνεται να επανεδραιωθεί επαφή με το σκάφος, αν και υπάρχουν υπόνοιες ότι αυτές οι προσπάθειες συνεχίζονται. Κάποιες πηγές έλεγαν ότι, καθώς η τροχιά του Phobos-Grunt «εκφυλίζεται» εξαιτίας της αυξανόμενης αντίστασης της ανώτερης ατμόσφαιρας, ίσως το σκάφος να προσανατολιστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνει εφικτή η αποκατάσταση των τηλεπικοινωνιών. Όμως ακόμα κι αν αυτό το πολύ απίθανο σενάριο υλοποιηθεί, ο έλεγχος εδάφους θα έχει ελάχιστο χρόνο στη διάθεσή του για να δώσει εντολή στο Phobos-Grunt να ανέβει σε υψηλότερη τροχιά. Στο μεταξύ, στις 9 Ιανουαρίου, σε συνέντευξή του στην Ιζβέστια, ο Vladimir Popovkin, επικεφαλής της Roskosmos, παραδέχτηκε ότι έγιναν κρίσιμα σφάλματα στην οργάνωση και το σχεδιασμό της αποστολής τα οποία είχαν επισημάνει εξωτερικοί παρατηρητές, και τα οποία η Roskosmos όχι μόνο απέκρουε «μετά βδελυγμίας» στο παρελθόν αλλά είχε απειλήσει και με ποινές τους ελάχιστους δημοσιογράφους που είχαν τολμήσει να αποκαλύψουν αυτά τα προβλήματα.

————————————————————————————————————————————

Arianespace: πρωταθλητής των εμπορικών εκτοξεύσεων
Το ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα μπορεί να περνά από συμπληγάδες, αλλά το ευρωπαϊκό κονσόρτσιουμ Arianespace κατέλαβε την πρώτη θέση στις εμπορικές πυραυλικές εκτοξεύσεις το 2011, ενώ κινείται δραστήρια για την υλοποίηση των στόχων του 2012. Μέσα στην τρέχουσα χρονιά ο Arianespace φιλοδοξεί να εκτοξεύσει επτά Ariane 5, πέντε Soyuz και τον πρώτο Vega. Με τους Ariane 5, Soyuz και Vega να επιχειρούν όλοι από το Διαστημικό Κέντρο της Γουιάνας (CSG) στο Κουρού της Γαλλικής Γουιάνας (Νότια Αμερική), όχι μακριά από τον ισημερινό, ο Arianespace προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες τόσο για εταιρείες όσο και κρατικές υπηρεσίες που επιθυμούν να εκτοξεύσουν δορυφορικά φορτία. Η πρόκληση θα είναι σημαντική, αφού η κοινοπραξία θα πρέπει να διαχειριστεί τη λειτουργία τριών πολύ διαφορετικών πυραύλων από μία και μόνο τοποθεσία –με όλη την υποδομή και την οργάνωση που αυτό απαιτεί. Μέσα στο 2011 ο Arianespace διεκπεραίωσε πέντε αποστολές Ariane 5 (του βασικού ευρωπαϊκού πυραυλικού φορέα) αποστέλλοντας εννέα φορτία σε τροχιά, οκτώ από τα οποία ήταν τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι (από τους 16 εκτοξευθέντες παγκοσμίως) και το ένα ήταν το αυτόματο ευρωπαϊκό διαστημικό φορτηγό (ATV) Johannes Kepler. Το τελευταίο ήταν και το βαρύτερο φορτίο που έχει εκτοξευτεί ποτέ με Ariane 5 (πάνω από 20 τόνοι). Έχοντας 46 επιτυχημένες διαδοχικές εκτοξεύσεις στο ενεργητικό του, ο Ariane 5 είναι ο αδιαφιλονίκητος πρωταθλητής των πυραυλικών φορέων «βαρέων βαρών». Τον περασμένο Οκτώβριο ο Arianespace άνοιξε νέο κεφάλαιο με την πρώτη εκτόξευση Soyuz από τη Γαλλική Γουιάνα. Τη χρονιά που μας πέρασε, η κοινοπραξία σημείωσε έσοδα 985 εκατομμυρίων ευρώ.

————————————————————————————————————————————

Θανάσης Βέμπος
www.vembos.gr